Lada dzień Wielkanoc, a to dobry powód by zrobić kartkę świąteczną. Ja swoją narysowałam kredką. Jest to kartka monochromatyczna, a dokładniej ograniczona do wąskiej gamy kolorów. Wykorzystałam w niej jeden z rodzajów perspektywy (o perspektywie wspomniałam już we wcześniejszym wpisie). A ponieważ istnieją też inne rodzaje to przy okazji poniżej o kilku z nich opowiem.
Co to jest perspektywa?
Słowo „perspektywa” wywodzi się od łacińskiego słowa „percpicere„, które oznacza „prawidłowo, poprawnie widzieć”, „widzieć na wskroś”. Jest to metoda przedstawiania obserwowanych przez nas elementów, która daje złudzenie takiego ich ustawienia względem siebie jak ma to miejsce w rzeczywistości.
Jakie są rodzaje perspektywy?
Gdy pada słowo „perspektywa” to prawdopodobnie większości z nas pojawia się w wyobraźni jakiś rodzaj obrazu, w którym linie zbiegają się w jednym punkcie. Na przykład prosta droga ze szpalerem drzew po obu stronach, prosta linia kolejowa, albo długi korytarz.
I chociaż może się nam wydawać, że każdy i zawsze widziałby przestrzeń w identyczny sposób to „widzimy zwykle to co chcemy widzieć, i tak, jak chcemy widzieć, zależnie od przyjętego punktu widzenia”*. Inaczej mówiąc istnieją różne rodzaje perspektywy…
Począwszy od paleolitu i mezolitu, czyli początków swoich artystycznych działań człowiek wymyślał coraz to nowe sposoby pokazywania i imitowania przestrzeni w obrazach, które tworzył.
Perspektywa rzędowa
Obejrzyj z bliska zdjęcie z linku (łatwo je powiększyć klikając w nie myszką). Widać na nim naskalne malowidła z argentyńskiej Cueva de las Manos, czyli „Jaskini Rąk”. Jest to przykład perspektywy rzędowej (zwanej też fryzową, pasową, wstęgową). Rzędy widocznych na zdjęciu namalowanych na skale zwierząt tworzą w naszej świadomości iluzję przestrzeni. Ówcześni twórcy pragnąc wyrazić, że jakaś postać jest dalej malowali ją wyżej, ponad rzędem postaci namalowanym na pierwszym planie.
W ten sam sposób wrażenie, że ktoś jest bliżej, a ktoś dalej chciał uzyskać również na przykład egipski twórca malowideł z Grobowca Nebamuna z Teb (dziś w Muzeum Brytyjskim w Londynie). Więcej na temat tych malowideł poczytać możesz na przykład w Khan Academy.
O perspektywie topograficznej
Kolejnym, również bardzo starym sposobem ukazywania przestrzeni jest perspektywa topograficzna. Widać ją w pracach, w których przedmioty na płaszczyźnie ukazywane są tak, jakbyśmy patrzyli na nie z lotu ptaka.
Powyższy przykład pochodzi z grobowca wezyra Rekhmire z Teb. Jest to fragment malowidła wykonanego około 1479–1425r. p.n.e. . Całe malowidło możesz obejrzeć w tym linku . Kliknij i powiększ zdjęcie. Przyjrzyj się detalom. W lewym, dolnym rogu zobaczysz niebieski prostokąt. To oglądana z góry pełna ryb sadzawka, wokół której rosną drzewa. Ale i we wcześniej wspomnianym grobowcu Nebamuna jest piękny przykład perspektywy topograficznej. Również wykorzystana jest ona w związku z widzianą z lotu ptaka sadzawką. Jeśli przeczytasz artykuł z ostatniego linka na pewno wypatrzysz tam również inne przykłady perspektywy.
Perspektywa hieratyczna
Z kolei w niektórych obrazach twórców średniowiecznych, ale wcześniej również w Egipcie można się natknąć na taką kompozycję, w której osoby ważniejsze ze względów społecznych lub religijnych pokazywano jako większe niż inne. Jest to perspektywa hieratyczna (inaczej intencjonalna). Na pewno wiesz, że określenie „hieratyczny” jest stosowane często w opisach uroczystych rytuałów, zwłaszcza religijnych. Oznacza też „dostojny i pełen patosu”.
Inny przykład perspektywy hieratycznej zobaczysz w obrazie Madonna Rucellai , którego autorem jest XIII-wieczny artysta Duccio di Buoninsegna.
Przyjrzyj się też poniższemu obrazowi. Na każdej części tryptyku znajdziesz przykład perspektywy intencjonalnej. Dokładniej możesz się przyjrzeć obrazowi pod tym linkiem.
Perspektywa linearna (zbieżna, naukowa)
Kolejnym sposobem na odtworzenie trójwymiarowego świata na dwuwymiarowej płaszczyźnie kartki jest perspektywa linearna, czyli inaczej naukowa, zbieżna, geometryczna (łac. perspectiva artificialis). Była ona znana już w hellenistycznej Grecji, a jej podstawowe prawa sformułował Euklides (IIIw.p.n.e.). Dalej wiedza ta została rozwinięta w renesansie. Przy czym o ile na początku opierała się ona na wyczuciu, o tyle niedługo później – już na naukowych zasadach. Badaniom nad nią szczególnie poświęcali się Lorenzo Ghiberti, Filippo Brunelleschi, Leon Battista Alberti, Piero della Francesca i Paolo Ucello. Również Leonardo da Vinci (1452-1519) wiele uwagi w swoich badaniach poświęcił zagadnieniom perspektywy, a wnioski uwzględniał potem w praktyce w swoich dziełach.
Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym, jak rysować wykorzystując perspektywę linearną zajrzyj tu. Dowiesz się, jakie jeszcze „sztuczki” Leonardo wykorzystał w swoim dziele 🙂
Jak widzisz perspektywę naukową stosowało się i w starożytności, i w renesansie, później i teraz – w niezliczonej ilości dzieł. Oto przykład z okresu impresjonizmu – „Wiadukt w Argentuil” Claude’a Moneta:
Aby przyjrzeć się obrazowi dokładniej możesz kliknąć w link.
Perspektywa barwna
Wróćmy jeszcze na koniec XIVw.. Aby uzyskać złudzenie przestrzenności malarze szukali właściwych stosunków barw. Zaobserwowano wówczas, że niektóre barwy ( np. błękit, czerń) kładzione na tej samej płaszczyźnie co biel lub czerwień wydają się cofać, a tamte wychodzą do przodu.
Perspektywa powietrzna
Z kolei poprzez stopniowanie intensywności kolorów uzyskuje się efekt perspektywy powietrznej (atmosferycznej). Zaobserwujesz ją doskonale gdy wdrapiesz się na szczyt, w górach i spojrzysz na najodleglejsze szczyty na horyzoncie (możesz także oczywiście obejrzeć zdjęcia z gór). Zwróć uwagę, że wydają się one być coraz bledsze, jakby wypłowiałe. W dodatku stopniowo stają się coraz bardziej niebieskawe. Przyjrzyj się jaka jest zieleń trawy czy krzewów blisko Ciebie, a jak wyglądają lasy na zboczach gór na horyzoncie. Efekt niebieszczenia kolorów i ich płowienia (czyli zmiany waloru) wywołany jest przez warstwę powietrza oddzielającą Cię od tych najodleglejszych elementów krajobrazu, na który patrzysz ze szczytu.
Spójrz na obraz poniżej. To oczywiście „Mona Lisa” Leonarda da Vinci. Przyjrzyj się pejzażowi w tle. W jaki sposób artysta pokazał, że jest on bardzo, bardzo odległy? Właśnie wykorzystując barwy o delikatnym walorze i dużo bardziej niebieskawe niż te z pierwszego planu.
Perspektywa kulisowa
Wróćmy jeszcze na chwilę do malowideł z grobowca wezyra Rkhmire. Łatwo tu znaleźć kolejną metodę imitowania przestrzeni na płaszczyźnie- metodę krycia, czyli perspektywę kulisową. Polega ona na tym, że przedmioty dalej położone są częściowo przykryte przez te, które są bliżej, czyli na pierwszym planie.
Dokładniej przyjrzeć się możesz malowidłu tu. Czy znajdziesz przykłady perspektywy kulisowej na wcześniej pokazanych przeze mnie obrazach egipskich? Ten rodzaj perspektywy Egipcjanie stosowali także w płaskorzeźbach.
Perspektywę kulisową znajdziesz w bardzo wielu dziełach. Oto „Złożenie Maryi do grobu” Giotta di Bondone. Giotto jest twórcą, który wniósł do malarstwa wyjątkowo dużo. Głębię w jego obrazach widać nie tylko dzięki perspektywie kulisowej, ale także dzięki umiejętnemu operowaniu światłocieniem. Sposób, w jaki malował Giotto był w XIVw. bardzo oryginalny i robił na jemu współczesnych olbrzymie wrażenie. Nic więc dziwnego, że wzorowało się nim wielu malarzy. Jeśli chcesz dowiedzieć się więcej o tym obrazie obejrzyj film na Khan Academy.
My perspektywę kulisową zastosujemy w rysunku wielkanocnych jaj 🙂
Monochromatyczna kartka wielkanocna i perspektywa kulisowa
Oto kompozycja, którą narysowałam. Ponieważ najważniejsze są tu jaja to zdecydowałam, że będę na nią patrzeć pod takim kątem, że talerzyk jest widoczny tylko z boku. Światło pada z prawej strony i ładnie podkreśla obłość jaj i talerzyka. Moją kompozycję ustawiłam na tle jasnej ściany i na jasnym podłożu. Talerzyk jest biały. To nie przypadek – uwagę chcę koncentrować na światłocieniu, a używać mam zamiar kilku odcieni kredek tego samego koloru. Dlatego starałam się, by wszystkie elementy kompozycji miały zbliżoną gamę kolorystyczną i zbliżony walor. Oczywiście łatwo zauważysz, że kompozycja wykorzystuje perspektywę kulisową 🙂
Jeśli Ty również chcesz rysować przygotuj własną kompozycję lub korzystaj z mojego zdjęcia.
Na zdjęciu narysowałam linie, które ułatwią uchwycenie proporcji. Za chwilę te linie naszkicuję również na kartce i zostawię je tam przez długą część rysowania (w pewnym momencie je wygumkuję). Linie będą mi pomagać w orientowaniu się, czy poszczególne elementy kompozycji są prawidłowej wielkości i czy rysuję je we właściwym miejscu względem siebie.
Teraz, uważnie przyglądając się kompozycji należy wykonać szkic. Można wykonać go ołówkiem – widzisz, że ja korzystałam z dość twardego ołówka 4H. Dzięki temu szkic będzie delikatny.
Ale tak naprawdę ja wolę użyć kredki. Często bowiem na końcu okazuje się, że ołówek powoduje, że praca jest mniej kolorowa, jakby „zabrudzona” szarym ołówkiem.
Stopniowo rysuj na swojej kartce kolejne elementy, które dostrzegasz w kompozycji.
Ja zaczęłam od talerza, a potem od tego jajka, które jest najbliżej mnie i które widać najbardziej. Gdy szkicuję nie usuwam od razu niepotrzebnych linii. Naszkicuję całą kompozycję, ocenię efekt i dopiero wtedy wygumkuję linie, które nie będą mi potrzebne. Te linie są cenne – są świadectwem tego, że jest to praca ręczna, może nie idealna, ale moja własna 🙂
Jak układa się światło? Patrzę i rysuję.
A skoro już robię jeden rysunek to może zrobię drugi? Bo każda kolejna praca przynosi nowe doświadczenia i zwiększa biegłość. Podpowiem również, że warto co pewien czas odejść od rysunku, nad którym się pracuje. Zająć się czymś innym i wrócić za chwilę. Taka przerwa pozwala na świeże spojrzenie – to często pomaga wpaść na nowe pomysły, a także docenić to, co już się narysowało.
Rysuj i Ty 🙂
*”Nauczanie rysunku perspektywicznego” – E. Kurzyński – PZWS wyd. III
** © British Museum
Żródła:
- „Mały słownik terminów plastycznych” – K. Zwolińska, Z. Malicki – WP wyd. III
- „Nauczanie rysunku perspektywicznego” – E. Kurzyński – PZWS wyd. III
- „Podręcznik malarstwa. Perspektywa i kompozycja” – red. D. Sanmiguel – Galaktyka wyd. II
- „Jak rysować w perspektywie” – J.M. Parramón – Galaktyka wyd. I
